De Aanleiding
De aanleiding voor het project werd in het rapport als volgt verwoord:
'Het project is een vervolg op het publieke debat dat sinds september 1990 - het verschijnen van een rapport van de 23 Zuid-Limburgse burgemeesters - wordt gevoerd over de bestuurlijke vernieuwing van Zuid-Limburg. Het heeft tot doel de grondslag te vormen voor besluitvorming over eventuele aanpassing van de huidige bestuurlijke organisatie van Zuid-Limburg. Daartoe is Zuid-Limburg uitgenodigd door het kabinet in de nota Bestuur op Niveau-2 (BoN-2). De aanwijzing van Maastricht-Heerlen als stedelijk knooppunt in de Vierde nota over de ruimtelijke ordening, alsook de Decentralisatie-Impuls, en de ligging van Zuid-Limburg in de Euregio Maas-Rijn, zijn belangrijke extra stimulansen om tot een heroriëntatie op de huidige bestuurlijke organisatie van Zuid-Limburg te komen.'
De Analyse
Hieronder staat het analyseschema van de problematische situatie rondom de bestuurlijke organisatie in Zuid-Limburg. Deze analyse is tot stand gekomen na raadpleging van tientallen sleutelfiguren binnen en buiten Zuid-Limburg en afkomstig uit de meest uiteenlopende beleidsvelden.
De toelichting op het oorzakelijk schema luidt als volgt.
Pag.1
Pag. 2
Pag. 3
Pag. 4
Belangrijke hoofdstukken uit het rapport
Hoofdstuk 4 Axioma's
1. Geen bestuur zonder rechtstreekse democratische legitimatie.
Over besluiten die worden genomen moet rechtstreeks verantwoording worden afgelegd aan democratisch gekozen volksvertegenwoordigers.
2. Geen bestuur zonder integrale afweging.
Besluiten worden genomen in het kader van het algemeen belang, waarbij de verschillende deelbelangen worden gewogen.
3. Geen bestuur zonder complementariteit.
Verschillende besturen moeten elkaar aanvullen en mogen geen overlappende bevoegdheden hebben.
4. Geen bestuur zonder probleemoplossend vermogen.
Dit betekent dat het bestuur naar structuur, werkwijze en financiering werkt aan het elimineren van de gesignaleerde oorzaken en anticipeert op toekomstige ontwikkelingen.
Hoofdstuk 4 Randvoorwaarden
1. Het product ‘Zuid-Limburg’ staat voorop.
We hebben gezien dat de schaal waarop de maatschappelijke processen zich afspelen grotendeels die van Zuid-Limburg is.
2. De gemeenten zijn de kurk waarop de samenleving drijft.
Gemeenten staan het best met de burgers is contact. Niet voor niets worden gemeenten ook wel betiteld als ‘de eerste overheid’.
3. Er komt geen vierde bestuurslaag.
Het Huis van Thorbecke kent drie bestuurslagen (rijk, provincie, gemeente). Een vierde laag verergert het probleem van bestuurlijke drukte, dat we juist willen aanpakken.
4. De kwaliteit van bestuurder en ambtenaren is verzekerd.
Besturen en adviseren is mensenwerk. In de publieke sector mogen we geen genoegen nemen met mensen die broddelwerk leveren.
Hoofdstuk 5 Afwegingen en Keus
1. We moeten op de schaal van Zuid-Limburg het openbaar bestuur organiseren. Dat moet integraal bestuur (alle relevante beleidsvelden vallen daaronder) zijn met een open financiële huishouding (eigen belastingmiddelen).
2. Er komt geen vierde bestuurslaag.
3. Dat betekent dat we op het niveau van Zuid-Limburg twee opties hebben:
a. Zuid-Limburg wordt een gemeente
b. Zuid-Limburg wordt een provincie
4. Meer smaken zijn er niet.
De nadrukkelijke keus gaat uit naar 3a. Zuid-Limburg wordt een gemeente!
Het resultaat van het rapport
Het rapport is in de prullenbak verdwenen. Vervolgens is de opdracht aan ambtenaren verstrekt om een nieuw rapport te schrijven dat wel de goedkeuring van de bestuurders kon wegdragen. Dat rapport stelde voor om te werken aan een regionale bestuurlijke organisatie op het niveau van Zuid-Limburg dat herkenbaar en krachtdadig moet kunnen zijn door de zelfstandige behartiging van een geïntegreerd takenpakket. Tegelijkertijd zouden de drie bestaande gewesten: 'Westelijke Mijnstreek', 'Oostelijk Zuid-Limburg' en 'Maastricht en Heuvelland' worden opgeheven. Het rapport is in de bureaulade verdwenen en er is niets van de voornemens gerealiseerd. Uiteindelijk zijn de gewesten 'Westelijke Mijnstreek' en 'Maastricht en Heuvelland' opgeheven. Het derde gewest heeft zich doorontwikkeld tot 'Stadsregio Parkstad Limburg'.
Projectleider Leo Klinkers schreef een brief aan de voorzitter van de stuurgroep Jean Bronckers, waarin hij verwoordt de weinig elegante gang van zaken rond het beëindigen van het project.
Leo Klinkers | projectleider
Afsluitende alinea van de brief van Klinkers
Ik realiseer me ten volle dat hier een niet geringe opgave ligt, politiek, bestuurlijk en ambtelijk. Maar deze opgave afwijzen, omdat een voortrekkersrol politiek riskant is of omdat consolidatie van bestaande machtsverhoudingen de voorkeur verdient, zet ZL terug in de rij van verongelijkte bedelaars, die zich steeds te kort voelen gedaan door Den Haag, in plaats van door te stoten naar een regio die zijn eigen broek kan ophouden.
